Gazi toksik squfuri shpërtheu përmes vrimave në muret e pjerrëta të kraterit Viti të Islandës, ndërsa dioksidi i karbonit flluskonte në sipërfaqen e liqenit. Avulli krijon një peizazh me një gjysmë drite. Në këtë terren të ndaluar, i quajtur “Viti” që në islandisht do të thotë ferr, Michelle Parks, vulkanologe në Zyrën Meteorologjike të Islandës, zgjodhi të përshkojë rrugën drejt buzës së ujit në një ditë gushti.

Me një monitor të lidhur pas saj për ta paralajmëruar nëse gazrat arrinin nivele të rrezikshme, ajo zhyti një sondë të temperaturës në liqenin – 26.4 gradë Celsius. Krateri u formua kur Askja, një vullkan në Parkun Kombëtar Vatnajokull në malësitë e Islandës, u hap në një fenomen shpërthyes në 1875. Shpërthimi i fundit i Askja, në 1961, ishte më i butë dhe për dekada më pas, vullkani ishte i qetë.

“Këtu, jeni në një rrezik të madh, sepse jeni në të vërtete në një krater të vjetër shpërthyes. Dhe ky është një vend i degazimit aktiv”.

Në bisedën më turistët vulkanologia shpjegon se sa rrezik mund të paraqesë ky liqen.

“Kjo ka të ngjarë të jetë degazimi i dioksidit të karbonit. Nuk mund t’ju them nëse ky është një nivel i rrezikshëm në liqen, por duhet matur afër sipërfaqes së vullkanit aty ku dalin gazra të nxehtë sulfurorë. Ne jemi duke punuar në një projekt të madh i cili quhet ISVOLC dhe po studion e efektet e ndryshimeve klimatike dhe tërheqjes së akullit në aktivitetin e ardhshëm vullkanik dhe sizmik në Islandë”.

Por në vitin 2021, Parks dhe shkencëtarë të tjerë që e vëzhgonin atë, u tronditën kur zbuluan se në vetëm disa muaj, vullkani ishte zgjeruar me shpejtësi, duke u ngritur me 11 centimetra. Ky fenomen i quajtur FRYRJE ndodh kur magma ose gazrat nën presion grumbullohen nën një vullkan, duke e shtyrë tokën lart dhe jashtë.

Në tre vjet që nga ajo kohë, fryrja e Askjes ka arritur rreth 80 cm. Kjo ngritje, vlerësojnë shkencëtarët, është rezultat i 44 milion metra kub magmë që rrjedhin në rezervuarin ekzistues rreth tre km nën sipërfaqe.

“Për momentin, akullnajat mbulojnë afërsisht 10% të Islandës dhe aktualisht po tërhiqen si rezultat i ngrohjes globale të ditës së sotme. Kështu që kjo mund të ndikojë në vullkanizmin në një sërë mënyrash. Pra, së pari, më shumë magmë po gjenerohet në mantel”.

Vullkanologët kanë krijuar një lidhje midis grumbullimit të magmës nën një vullkan dhe shpërthimit të mëvonshëm. Por ata nuk e dinë saktësisht se sa magmë nevojitet për të ndihmuar në ndalimin e një shpërthimi. Kjo është arsyeja pse shkencëtarët po monitorojnë nga afër temperaturën dhe aciditetin e liqenit të kraterit të Vitisë.

“Islanda është një nga vendet më të mira në botë për të studiuar këtë. Është një laborator natyror sepse ne kemi edhe vullkanizmin dhe akullnajat. Ne kemi mbi 32 vullkane aktive këtu”.

Një përhapje e tillë në secilën prej tyre, tregon se më shumë gazra po futen nga poshtë, që do të thotë se vullkani po i afrohet një shpërthimi. Por deri me tani shkencëtarët që vëzhgojnë Askja-n nuk e marrin këtë si të mirëqenë.

“Nëpër shekuj ne mësojmë, sigurisht, historinë e Islandës . Ne e njohim Islandën si një tokë zjarri dhe akulli, një luftë e vazhdueshme kundër zjarrit dhe akullit, kështu që ne e dimë se ka qenë një kohë e vështirë”.

Një shpërthim mund të jetë katastrofik, megjithëse ato më të voglat janë shumë më të mundshme. Sipas shkencëtarëve një shpërthim i tillë në Askja mund t’i ngjajë atij në malin e Shën Helenit në Uashington që ndodhi në vitin 1980.Ai shpërthim, kishte ​​një forcë të barabartë me 25,000 bomba atomike të tipit Hiroshima.

“Në dekadat e fundit njerëzit janë pyetur më shumë për bukurinë e vullkaneve, shpërthimet e vogla, njerëzit që dalin për të parë një shpërthim, sa spektakolare janë. Ka shumë përfitime të vullkaneve. Ne i ngrohim të gjithë shtëpitë në mënyrë të tillë, por tani me aktivitetin në Islandën jugperëndimore , ku shumë prona janë shkatërruar dhe njerëzit duhet të shpërngulen, ne përsëri na kujtohet se sa të rrezikshëm janë vullkanet”.

Qëllimi i Zyrës Meteorologjike të Islandës është të monitorojë vullkanet e vendit për ndryshime në aktivitet, si ato që vërehen tani në Askja, duke ndihmuar në mbrojtjen e afro 400,000 qytetarëve të vendit dhe turmave të turistëve të huaj që i vizitojnë çdo vit.

“Në përgjithësi projekti është të shikojmë deformimin e kalderës për të kuptuar më mirë se si vullkani po ndryshon formë më kalimin e kohës. Dhe po ashtu për të monitoruar rrëshqitjen e dheut rreth shpateve të kalderës. Ajo që mund të ndodhë këtu është se nëse një rrëshqitje dheu hyn përsëri në liqen apo nëse ka një lëkundje të madhe si pasojë e një tërmeti atëherë ky uji fillon të degazojë dhe kjo mund të jetë vërtet e rrezikshme për turistët”.

Megjithatë, puna e ekipit ka marrë një rëndësi më të madhe. Vitin e kaluar, Parks dhe kolegët me Universitetin e Islandës morën fonde nga qeveria për një projekt kërkimor për të testuar një teori që mund të ketë ndikime të tmerrshme jo vetëm për Islandën, por për çdo person në planet: Nëse tërheqja e shpejtë e akullnajave si rezultat i ndryshimeve klimatike të shkaktuara nga njeriu do të shkaktojë rritjen e aktivitetit vullkanik.

Procesi bazë që mbështet idenë është i thjeshtë. Pesha e madhe e akullnajave dhe shtresave të akullit mund të shkatërrojë vullkanet. Kur akulli tërhiqet, presioni në rënie mbi koren e hollë të jashtme të planetit dhe mantelin themelor shumë më të trashë lehtësohet, duke lejuar që toka të rikthehet në formën e parë. Ky ndryshim në presion nxit forcat dinamike poshtë vullkaneve për të prodhuar më shumë magmë dhe për të ndryshuar lëvizjen e saj, duke ndikuar në shpërthimet.

Ajo që shkencëtarët tashmë dinë për historitë e vullkaneve të Islandës e mbështet këtë teori. Kur akullnajat e trasha dhe kapakët e akullit që kishin mbuluar ishullin e Atlantikut të Veriut gjatë epokës së fundit të madhe të akullnajave u tërhoqën midis rreth 15,000 dhe 10,000 vjet më parë, vullkanet e poshtëm dolën në sipërfaqe. Në vitin 2002, shkencëtarët konstatuan ndryshimet në aktivitetin vullkanik të Islandës me kalimin e kohës duke analizuar përbërjen kimike të shkëmbinjve të llavës.

Ata zbuluan se shkalla e shpërthimit u rrit rreth 30 deri në 50 herë gjatë dhe menjëherë pas humbjes së akullit në krahasim me Epokën e Akullnajave të mëparshme dhe kohët e fundit. Sipas tyre ka të ngjarë të jetë një skenar kataklizmik. Askja gjithashtu regjistroi një shpërthim të madh  gjatë kësaj kohe.

Në 130 vitet e fundit, akullnajat e Islandës kanë humbur rreth 16% të vëllimit të tyre, me gjysmën e kësaj vetëm në tre dekadat e fundit. Shkencëtarët parashikojnë se afërsisht gjysma e vëllimit të mbetur do të zhduket deri në fund të këtij shekulli.

Tashmë, zonat e magmës nën Islandë mund t’i përgjigjen humbjes së akullit, dhe jo vetëm atyre direkt nën akullnajat. Gjatë tre dekadave të fundit, magma është prodhuar nën Islandë me një normë 2 deri në 3 herë se sa do të ishte pa humbjen e akullit, sipas rezultateve paraprake nga projekti i Parks. Shkencëtarët për herë të parë në vitet 1970 thanë  se shkrirja e akullit mund të ndikojë në shpërthimet vullkanike. Por vetëm kohët e fundit ata kanë filluar të kuptojnë shkallën e kërcënimit të mundshëm.

Katër vjet më parë, vullkanologët përpiluan bazën e parë gjithëpërfshirëse të të dhënave globale të vullkaneve nën akull duke publikuar gjetjet e tyre në revistën Global and Planetary Change. Ata zbuluan se rreth 245 vullkane aktive ose potencialisht aktive në mbarë botën përmbushnin kriteret, nga Andet në malet Kaskada të Amerikës së Veriut dhe Alaska, në Gadishullin Kamchatka të Rusisë dhe Antarktidën.

Nëse shkrirja e akullnajave do të shtynte më shumë vullkane të shpërthenin, do të sillnin fenomene vdekjeprurëse, rrjedhje balte dhe re të mëdha hiri dhe gazra të rrezikshëm në atmosferë.

Efektet nuk do të përfundonin me kaq. Shpërthimet e fuqishme me dioksid karboni, mund të përkeqësojnë ngrohjen globale. Vullkanet që tani dihet se ndodhen nën shtresën e akullit të Antarktidës Perëndimore mund të ndihmojnë në përshpejtimin e shkrirjes së akullit në oqean, duke ngritur nivelin e detit.

Provat tregojnë se ajo që ndodhi në Islandë pas Epokës së fundit të Akullnajave u dyfishua në një masë më të vogël në mbarë botën. Shpërthimet ishin midis 2 dhe 6 herë më të larta globalisht midis 12,000 dhe 7,000 vjet më parë për shkak të shpërthimeve më të shpeshta në zonat që po humbnin mbulesën e tyre të akullit, sipas një studimi të vitit 2009 në revistën Earth and Planetary Science Letters.

Kur vullkani Laki, në jugperëndim të Askja, shpërtheu në 1783-84, ai kontaminoi bimët dhe burimet e ujit të ishullit.

Një nga rreziqet më të mëdha për turistët është një shpërthim freatik – një shpërthim avulli, hiri që ndodh pa dhënë shenja paralajmëruese. Kjo është ajo që formoi kraterin e Vitisë afro 150 vjet më parë. Në vitin 2019, një shpërthim  në vullkanin Ëhite Island të Zelandës së Re vrau 22 njerëz që po vizitonin ishullin në atë kohë.

Shumë pak njerëz e ndërtojnë shtëpinë pranë Askjës. Fshati më i afërt ndodhet rreth 60 km  larg. Autoritetet e parkut kombëtar kanë bërë te ditur se gjatë verës e vizitojnë vullkanin rreth 13 mijë njerëz  kur zona është e aksesueshme. Turistët zbresin në kraterin e Vitisë për të notuar në liqenin që përdoret edhe për foto Instagrami edhe pse mund të rrezikojnë që t’u irritohet lëkura.

Pavarësisht së çfarë zbulojnë shkencëtarët, ndërveprimi midis vullkaneve dhe akullit do të mbetet një shqetësim kryesor midis vulkanologëve. Por numri i vogël i studimeve të deritanishme dhe vullkaneve në pjesë të tjera të botës sipas shkencëtareve do të thotë që kërkimi që po bëhet në Islandë do të ndihmojë në krijimin e një modeli për atë që mund të ndodhë diku tjetër.

Klan News