Në një ditë të kthjellët, mali i lartë 5,400 metra El Plomo i Kilit mund të shihet nga kryeqyteti, Santiago.

Maja e Andeve e mbuluar me akullnajë është ngjitur nga mijëra alpinistë dhe nderuar për shekuj me radhë, me inkasit që kryejnë sakrifica njerëzore në majë.

Rruga për në majë është ende e njëjta rrugë e shtruar nga inkasit, me mbetje arkeologjike. Një mumje inkase u gjet pranë majës në vitin 1954, e ruajtur në mënyrë perfekte për shkak të kushteve të thata dhe të ftohta të malit.

Por tani akullnajat po shkrihen. Rritja e temperaturave globale për shkak të ndryshimeve klimatike ka bërë që akullnaja të tërhiqet dhe ngrirja e përhershme të shkrihet.

“Katër-pesë vjet më parë ra shumë borë këtu, kështu që nga këtu mund të filloni të ngjiteni me krampon, por bora edhe atëherë ishte gjithnjë e më pak, dhe tani siç e shihni nuk ka fare borë”, thotë udhërrëfyesi për turizmin malor, Rusbel Vidal.

Laguna të reja janë formuar dhe rrëshqitjet e dheut kanë lënduar alpinistë dhe gropa masive janë hapur, duke thyer rrugën e lashtë drejt majës.

Francisco Gallardo, një 60-vjeçar, i cili ka punuar në mal që kur ishte 14 vjeç dhe familja e tij ka punuar në El Plomo për breza me rradhë,mendon se kanë mbetur rreth një dekadë për të jetuar në këtë zonë para se të detyrohen të shpërngulen.

“Unë vlerësoj dhjetë vjet të tjera jetesë në këtë zonë dhe mirupafshim, El Plomo është zhdukur”.

Kampi i Federacion ishte djerrë gjatë një vizite në prill, me papastërti dhe shkëmbinj të grumbulluar pranë faqeve të maleve që Gallardo tha se dikur ishin të mbuluara me borë dhe akull.

Ndër dëshmitarët më të mirë të këtyre ndryshimeve janë njerëzit që punojnë në mal, duke u ngjitur në të njëjtat rrugë vit pas viti, dekadë pas dekade. Gjatë udhëtimit në këto male udhërrëfyes vendas dhe punonjës të shpëtimit rrëfejnë sesi janë transformuar kushtet nëpër katër male në Ande.

Osvaldo Segundo Villegas filloi të punojë tek ekipet e shpëtimit të alpinistëve në vitin 1964 dhe mori pjesë në shpëtimin e ekipit të rugbit uruguaian që frymëzoi filmin e nominuar për Oscar,”Society of the Snoë”.

Villegas, tani 80 vjeç, thotë se ngjitja e tij e parë në El Plomo ishte në vitet 1960, kur nevojitej një kalim i gjatë i akullnajave dhe shpatet ishin të mbuluara me borë 3 metra të larta tepër kompakte dhe akulli i cili shkëlqente nga dielli ku ajri ishte tepër i thatë dhe i ftohtë mes Andeve të Larta.

“Ndoshta, kur ti dhe unë të mos jemi më aty, gjithçka do të humbasë. Dhe kështu do të jetë, e njëjta gjë ndodh në Patagoni, unë isha edhe në Patagoni, në disa vende që kishte akull, që kishte akullnaja, vende ku kishte akullnaja, tani ka pyje. Dhe kjo do të ndodhë edhe këtu”.

Andet janë shtëpia e afërsisht 99% e akullnajave tropikale të botës, të cilat janë më të ndjeshme ndaj ndryshimeve klimatike, sepse ato janë vazhdimisht afër ose në pikën e ngrirjes.

Ato janë një pjesë thelbësore e ciklit të ujit të rajonit dhe furnizojnë miliona njerëz në të gjithë rajonin me ujë, jo vetëm për konsum, por edhe për bujqësi, hidrocentral dhe miniera.

Tërheqja e akullnajave ka bërë që shkëmbinjtë acidikë të ekspozohen për herë të parë në shekuj, duke bërë që uji i shkrirë të acidifikohet dhe të kontaminohet me metale të rënda që më pas derdhen në furnizime të tjera uji, pasi rajoni tashmë përballet me pakësimin e furnizimeve me ujë.

Octavio Salazar dhe vëllai i tij, Eloy, janë vëllezër indigjenë Keçua që kanë kaluar dekada duke u ngjitur në malet në Cordillera Blanca të Perusë, zona më e madhe e mbuluar nga akullnaja në tropikët dhe shtëpia e majave të shumta 6000 metra, përfshirë malin më të lartë të vendit.

“Që pikat e shiut të bien në 5000 metra (lartësi), në 4800 metra nuk është aspak e zakonshme apo e natyrshme, domethënë është një tregues që temperatura është totalisht e ndryshuar”.

Vëllezërit krijuan një agjenci ekspedite në vitin 2010. Një nga aktivitetet e tyre të para të këtij sezoni ishte kjo klasë alpinistësh të cilët ngjiteshin dhe kryenin ekspedita në majën 5,460 metra të Yanapaçha-s. Kur kaluan një kodër shkëmbore për të filluar ngjitjen në akull, panë se akullnaja ishte shkrirë disa metra në krahasim me sezonin e kaluar.

“Të mos kesh masë akullnajash në majë për të mbuluar të çarat dhe gjithçka tjetër, e bën një labirint të vështirë për t’u kapërcyer, dhe pjesa e gropës është vendi ku shumë ortekë bashkohen”.

Ndryshimi i klimës po ndikon gjithashtu se ku dhe si zhvillohen sportet dimërore. Akullnaja Pastoruri e Perusë dikur priste garat e skive. Tani është akullnajat janë në zhdukje, me pjesën e mbetur të fushës së akullit të rrethuar për shkak të rrezikut të rënies së akullit.

Temperaturat në pjesë të Kilit dhe Argjentinës veriore janë rritur në 10°C-20°C mbi mesataren. Qytetet në malet e Andeve kanë arritur 38°C ose më shumë , ndërsa kryeqyteti i Argjentinës, Buenos Aires, pa temperatura mbi 30°C. Nxehtësia e jashtëzakonshme e dimrit në malet e Andeve të Amerikës së Jugut është rritur në 37 gradë Celsius, duke bërë që shkencëtarët të paralajmërojnë se më e keqja mund të vijë.

Vala e të nxehtit në Andet qendrore të Kilit po shkrin borën nën 3,000 metra gjë që do të ketë efekte goditëse për njerëzit që jetojnë në luginat e rrjedhës së poshtme të cilët varen nga uji i shkrirë gjatë pranverës dhe verës.

Mungesa e ujit është tashmë një problem i madh në dhe përreth kryeqytetit të Uruguait, Montevideo, ku rezervuarët janë duke u tharë dhe uji nuk është më i pijshëm . Amerika e Jugut ka pësuar një nga periudhat më të ngrohta nga janari deri në korrik. Kili ka qenë ndër vendet më të prekura nga zjarret në fillim të vitit dhe tashmë thatësira të zgjatura.

Klan News